Trabzon
Trabzon, Doğu Anadolu'nun kuzeydoğusunda, Karadenizin tabii bir limanının kıyısında, Asya ve Ortadoğu transit yolunun başında kurulmuş bir şehirdir. 41 derece kuzey enleminde ve 39 derece 43' doğu boylamında bulunur.
Yüzölçümü 4685 km2 olan Trabzon ili doğuda Rize, güneydoğuda Bayburt, güneyde Gümüşhane, batıda Giresun illeri, kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir.
1990'da nüfus açısından Karadeniz Bölgesinin 4., ama nüfus yoğunluğu en yüksek ili idi. Aynı yıl Türkiye'de Km2'ye 73 kişi düşerken, Trabzon ilinde 170 kişi düşüyordu.
DOĞAL YAPI
Ülkenin, yüzölçümü oldukça küçük illerden biri olan Trabzon, akarsu vadileri ile derin biçimde yarılmış dağlık ve engebeli alanlardan oluşur. Doğu Karadeniz sıradağlarına bağlı kıyı dağlarının yüksek kesimlerinden Karadeniz kıyısına kadar uzanan Trabzon ilinin doğal bitki örtüsü, doğu ve batı da komşusu olan iller gibi çok zengindir. Kıyıdan hemen yer yer duvarı andıran biçimde yükselen, doğu-batı doğrultusundaki bu dağlar, güneye gidildikçe yumuşak bir eğimle daha da yükseldikten sonra, il sınırları başında Çoruh ve Harşit yarma vadilerine doğru oldukça dik yamaçlarla alçalır.
Trabzon ilinin güney kesimini doğu-batı doğrultusunda uzanan Haldızen, Soğanlı, Trabzon ve Zigana dağları engebelendirir. Yer yer 3 bin metreyi aşan bu dağların yüksek kesimleri doğal sınırı oluşturur. İlin en yüksek noktaları güneydoğudaki Haldızen dağında 3193 metreye erişen Karakaya Tepesi ile güneydeki Çakır Göl dağının doruğudur. (Dere boyunun tepesinde 3082 m.) Kuzeye bakan kesimleri bol yağış alan bu dağlar kızıl ağaç, gürgen, kestane, kayın, köknar ve ladinden oluşan yoğun bir orman örtüsü ile kaplıdır. Güneye bakan yamaçlarında ise sarıçam ormanları vardır. Ormanın üst sınırının geçtiği 2000-2100 metre yükseklikten sonra rastlanan alp tipi çayırlarla kaplı yaylalar (Sultan Murat, Madur, Cami Boğazı, Kişit, Hoca Mezarı, Çernik, Paparza, Karadağ, Beypınarı, Haçka gibi) sayfiye olarak ve hayvancılık açısından önem taşır.
İl topraklarından kaynaklanan suların tümü Karadeniz'e dökülür. Bu suları toplayan akarsulardan başlıcaları Solaklı Çayı, Baltacı, Karadere, Değirmendere, Foldere, Yanbolu ve Kale dereleridir. Fazla yağış, gevşek ve kaygan arazi yapısı ve akarsuların derin biçimde yardığı bazı dik yamaçlardaki cılız bitki örtüsü ilin çeşitli yörelerinde zaman zaman can ve mal kaybına yol açan sel ve heyelanlara neden olur. Sera gölünün ortaya çıkmasına yol açan heyelan, 1988'de Maçka ilçesinin Çatak köyünde 64 kişi nin hayatını yitirmesiyle sonuçlanan heyelan, 19-20 Haziran 1990'da ilde 4 kişi nin de kaybolup, 39 kişi nin vefat ettiği sel bu doğa olaylarının en önemli örneklerindedir.
Trabzon ilindeki başlıca göller, Çakır Göl dağındaki Buzyalağı Gölü ile Sera Gölü ve Uzungöl adlı heyelan gölleridir.
Fazla girintili çıkıntılı olmayan Karadeniz kıyısında akarsuların taşıdığı alüvyonların yığılmasıyla küçük düzlükler oluşmuştur. Doğal plajlara da rastlanan bu kıyıdaki başlıca çıkıntı, Akçaabat ile Vakfıkebir arasında ilin en kuzey noktasını oluşturan ve Fener Burnu adıyla da bilinen Yoroz Burnudur. Kuzeybatı rüzgarlarına (Karayel) kapalı Akçaabat koyu ise doğal liman özelliği taşır.
Trabzon topraklarının %30'u dağlık %60'ı kıyıdan içeriye doğru gittikçe yükselen ve ortalama 25-30 metre arası değişen bir eğim gösteren alanlar biçimindedir. Ancak %10'u düzlük olan il toprakları genellikle engebelidir.
Trabzon'da yumuşak bir deniz iklimi hakimdir. En sıcak ay ortalaması 23 derece (Ağustos) , en soğuk ay ortalaması 7 derece (Şubat) . Ortalama yağış miktarı metrekareye 830 mm3'dür.
ŞEHRİN KURULUŞU
Trabzon , Karadeniz kıyılarının en eski ve en büyük şehridir. Bu şehrin kuruluşu ve önemi iki tabii sebebe bağlanır.
Birinci sebep: Bu bölgede kıyı ile iç bölge arasında bağlantı yolları pek azdır. Arkadaki Harşit ve Çoruh vadilerine ulaşabilmek için 3000 m yükseklikleri aşmak gerekir. Hiçbir yerde bu dağ silsilesini yarmış, tabii yol olabilecek geniş bir vadi yoktur. Bu geçit vermez dağların aşılabilen en elverişli noktası eskiden olduğu gibi bu gün de Zigana Geçididir. Bu geçitten iç bölgeye ulaşan yol Trabzon'un bulunduğu yerden başlamaktadır. Bu yol, limanın güneyindeki Değirmendere vadisinden itibaren 30 km kadar hafif bir yükselişle Zigana Dağlarının yamaçlarını boylar. 66 km sonra bu dağ silsilesinin 2030 m yüksekliğindeki biricik geçidine ulaşır. Buradan Harşit vadisine inilir. Bu vadiden de Orta Anadolu yaylalarına varılır.
Doğu Karadeniz bölgesinin içle bağlantısını temin eden en müsait ve en büyük yol başının bulunduğu yer olması Trabzon şehrinin burada kuruluşunun birinci sebebini teşkil eder.
İkinci Sebep: Batı rüzgarlarına karşı Yoroz Burnu ve Güzel Hisar kaya çıkıntısı ile az çok korunmuş, Boztepe dik eteğine doğru sokulmuş koyun küçük gemilere sığınak teşkil edebilecek tabii bir liman olması ile şehrin kurulması ve gelişmesine müsait bir arazinin bulunması Trabzon Şehrinin kuruluş yerinin seçiminde ikinci sebep sayılır.
ŞEHRİN KURULDUĞU YER
Şehrin üzerinde yer aldığı sırt, deniz kıyısına dik yarlarla inen Değirmendere, Kuzgundere (Tabakhane Deresi) ve Zağanos Deresi gibi vadilerle kesintiye uğrar ve kıyıdan itibaren 6-18, 15-20, 110-120 m yüksekliklerinde bir takım basamaklara ayrılır. Daha geride, şehrin 3 km. güneydoğusunda Trabzon'un yaslandığı dik yamaçlı ve düz sırtlı Boztepe Tepesi yer alır. Boztepe'nin daha batısında Soğuksu Tepesi yer alır. Trabzon Şehri yükseklikleri 200 m'yi geçen bu tepelerin kuzey eteklerinde, yamaç meyillerinin biraz hafiflediği kesimlerden başlayarak, bir amfiteatr gibi alçak yarların üstüne kadar mahallelerini yayar. Liman kesimi dışında Şehrin ana kitlesi yarlar üstünde kalır ve denizle doğrudan doğruya temasa gelmez.
Sözü edilen sırt üzerinde elverişli bir yerleşme zemini bulunmuş ve dik yamaçlı vadiler arasındaki saha kolaylıkla tahkim edilebildiği gibi, şehrin doğu ucunda da karayele karşı bir dereceye kadar koruyucu bir iskele oluşmuştur.
Tabakhane ve Köprüsü
Trabzon morfolojisi üzerine önemli bir makale neşreden Prof.Dr.Ahmet ARDEL, Trabzon civarının genellikle bir yayla olduğunu, güney-kuzey doğrultusunda akan dereler tarafından oldukça parçalandığını belirttikten sonra morfolojik yönden Trabzon'u üçe ayırır :
1- Değirmendere deltası bir tarafa bırakılırsa geri kalan kısmı koyu renkte nefelinli andezit tüflerinden teşekkül eden sahil bölgesi. Zağnos, Kuzgundere, Değirmendere bu bölgede önemli gedikler meydana getirmişlerdir.
2- Kıyının arkasında birbirinden dikliklerle ayrılmış denize doğru hafifçe eğik yüzeyler arz eden taraçalar bölgesi... Trabzon Şehri bu taraçalar üzerinde kurulmuştur.
3- Ortalama yükseltisi 200-250 m arasında olan tepeler bölgesi (Boztepe, Telsiz tepe, Soğuksu ve Zafanoz sırtları). Kısmen düz ve kısmen de dalgalı durumda olan bu tepeler yer yer çıplak ve yer yer ağaçlarla kaplıdır. ( Prof.Dr.ARDEL, Ahmet-Trabzon ve Civarının Morfolojisi üzerine Gözlemler, Türk Coğrafya Dergisi, 1. yıl 1.Sayıdan ayrı basım, Ankara-1943)
Trabzon'un idari durumu
İLİN İDARİ DURUMU
On yedi ilçeye sahip olan Trabzon'un, dokuz ilçesi 114 Km.lik sahil şeridinde sıralanmıştır. Bunlar Batıdan doğu istikametine doğru Beşikdüzü, Vakfıkebir, Çarşıbaşı, Akçaabat, Yomra, Arsin, Araklı, Sürmene ve Of ilçeleridir. Tonya, Şalpazarı, Düzköy, Maçka, Köprübaşı, Dernek pazarı, Hayrat ve Çaykara ilçeleri sahilden içeridedir. Beşikdüzü ve Şalpazarı 1988, Çarşıbaşı, Düzköy, Köprübaşı, Dernekpazarı ve Hayrat 1990 yılında ilçe olmuşlardır.
66 belediyesi bulunan Trabzon'un, genellikle engebeli bir arazi üzerinde dağınık yerleşim gösteren 497 köyü vardır.
NÜFUS DURUMU
İlin nüfusu 1990 nüfus sayımına göre aşağıdaki şekilde bir dağılım izlemektedir.
Nüfus Dağılımı Toplam Nüfus Toplam Nüfusda
Toplam Nüfus 795.849 %100
Şehrin Nüfusu 303.612 % 38
Köylerin Nüfusu 492.237 % 62
Erkekler 386.642 % 49
Kadınlar 409.207 % 51
Trabzon 79 il içerisinde
Yüzölçümü itibariyle 62. , Nüfus itibariyle 23. , Nüfus yoğunluğu bakımından 5. , Nüfus artış hızı % 2.44 ile de 59. Sırada yer almaktadır.
1990 nüfus sayımı itibariyle Trabzon nüfusunun merkez ve ilçelere dağılımı şu şekildedir.
Sıra İlçe Adı Şehir Nüfusu Köyler Nüfus Toplam Nüfusu
1 Merkez 177.904 61.759 239.663
2 Akçaabat 37.528 79.397 116.925
3 Araklı 18.475 37.973 56.448
4 Arsin 8.596 21.264 29.860
5 Beşikdüzü 26.920 13.775 40.695
6 Çarşıbaşı 7.302 9.602 16.904
7 Çaykara 7.051 20.540 27.591
8 Dernekpazarı 3.926 2.595 6.521
9 Düzköy 7.384 16.296 23.680
10 Hayrat 7.427 10.527 17.954
11 Köprübaşı 5.727 5.704 11.431
12 Maçka 13.875 27.564 41.439
13 Of 22.429 44.308 66.737
14 Sürmene 17.890 19.896 37.786
15 Şalpazarı 5.480 12.211 17.691
16 Tonya 11.716 15.294 27.010
17 Vakfıkebir 32.260 16.608 48.568
18 Yomra 10.719 20.765 31.484
TOPLAM 422.609 436.078 858.687
TRABZON'DA EĞİTİM
Eğitimin Tarihi Gelişimi
Osmanlıların son döneminde Trabzon'da eğitim kuruluşu olarak sekiz adet medrese, eğitim süresi dört yıl olan beş adet ilkokul, bir adet sanat yurdu, bir adet askeri rüştiye, bir adet idadi ve bir adet Darülmuallimin vardı. Aynı tarihlerde İmarette ve Ortahisar'da iki adet kütüphane bulunmaktaydı. Önceleri olduğu gibi Cumhuriyet döneminde de Trabzon Karadeniz Bölgesinin eğitim ve öğretim yönünden en gelişmiş ili olmaya devam etmiştir. Bu gün ana okulundan üniversiteye dek çeşitli eğitim-öğretim kuruluşlarının bulunduğu Trabzon'da halk eğitim-öğretime büyük ilgi göstermektedir.
NÜFUSUN EĞİTİM DURUMU
Toplam nüfusta kadın ve erkeklerin okuma-yazma oranları aşağıdaki şekildedir.
Cinsiyeti Toplam Nüfus Okur-Yazar Olanlar Okur-Yazar Olmayanlar Nüfustaki Yüzdesi
Kadın 362.510 259.423 103.087 % 71,56
Erkek 338.149 308.664 29.485 % 91,28
OKULLARIN DURUMU
İlkokullar : İlimizde 815 ilköğretim okulu mevcut olup bunların 5'i özel, 500'ü faal, 10'u lise bünyesinde ve 305'i taşımalı eğitim vermektedir.
Bu okullarda toplam 4.680 derslik ve 112.975 öğrenci vardır.
Ayrıca bu okullarda 1.627 branş öğretmeni ve 3.084 sınıf öğretmeni olmak üzere toplam 4.711 öğretmen vardır.
305 adet taşımalı öğretim veren okul, 152 adet taşıma merkezi, 145 adet taşınan yerleşim birimi ve 16.352 taşımalı öğrenci bulunmaktadır.
İlköğretim okullarında ortalama olarak bir öğretmene ve bir dersliğe 24 öğrenci düşmektedir.
İlkokulların 95 adedi il ve ilçe merkezlerinde, 566 adedi ise köylerdedir. Ayrıca il merkezinde 2 adette özel ilkokul vardır.
Not: Toplam ilkokul sayısına taşımalı eğitim sebebiyle kapalı bulunan 76 ilkokul dahil edilmemiştir.
Orta Dereceli Okullar : İlimizde Lise ve Dengi okul sayısı 86'dır. Bu okullarda toplam 28.962 öğrenci vardır.
Lise ve dengi okullarda 2.183 branş öğretmeni bulunmaktadır. bu durumda Bir öğretmene ortalama 13 öğrenci düşerken, bir dersliğe ortalama 24 öğrenci düşmektedir.
Yüksek öğretim Kurumları : 2 Aralık 1963 tarihinde öğretime açılan
Karadeniz Teknik Üniversitesi 1966 yılında bugünkü yerine taşınmıştır.
KTÜ Ünye'den Hopa'ya kadar Karadeniz Kıyısı boyunca 16 fakülte, 2 yüksekokul, 12 meslek yüksekokulu, 1564 akademik, 1672 idari personeli ve yaklaşık 33 bin öğrencisi ile Ülkemizin en önemli ve en büyük üniversitelerinden biridir.
Yüksek Öğrenimde Yurt Durumu: Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumuna ait İlimizde KTÜ Kampusu içerisinde Trabzon Yurt Müdürlüğünün 4'er katlı 830 kişilik 4 adet, şehir merkezinde kiralık 150 kişilik ve Sürmene ilçesinde 250 kişilik, yine Akçaabat ilçesinde Fatih Yurt Müdürlüğünün 5 adet 4'er katlı 2.000 öğrenci kapasiteli yurdu mevcuttur.
TRABZON'DA SAĞLIK HİZMETLERİ
Koruyucu Sağlık Hizmetleri : İl genelinde koruyucu sağlık hizmetlerinde, 133 sağlık ocağı, 140 adet binalı ve 437 adet binasız olmak üzere 577 sağlık evi ile hizmet verilmektedir. Buralarda 288 doktor, 277 hemşire ve sağlık evlerinde 332 ebe görev yapmaktadır.
Tedavi edici Sağlık Hizmetleri : İlimizde Sağlık Bakanlığına bağlı 10, KTÜ Tıp Fakültesi, SSK ve bir de Özel Hastane mevcuttur. Sağlık Bakanlığı'na ait hastanelerde 1605 yatak, 138 uzman doktor, 73 pratisyen hekim, 465 hemşire ve 245 ebe görev yapmaktadır. Diğer hastanelerde yatak kapasitesi 967 olup, doktor sayısı ise 399'dur.
TRABZON'DA EKONOMİ
İlin Ekonomik Durumu : 750'lerden itibaren, özellikle 19. yüzyıl boyunca gelişen Avrupa Sanayii, yakın doğu ile ticari ilişkilerinin büyümesi ve ticaret hacminin artması, İran Transit Yolunun da başlangıç noktasında bulunan Doğu Karadeniz'in bu büyük ve önemli kapısı Trabzon'da ekonomik ve sosyal gelişmeye yol açmıştır. Bunun sonucu olarak Trabzon, Osmanlı döneminde 1868 yılında Vilayet haline getirilmiştir.
Trabzon kültürel ve sosyal yönden gelişmiş olmasına rağmen, arzulanan ekonomik gelişmeyi sağlayamamıştır. İlin ekonomisi halen tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır; nüfusun % 55'i bu faaliyetlerde elde edilen gelirlerle geçimini sağlamaktadır. Ticaret, sanayi, el sanatları, taşımacılık, inşaat ve diğer hizmetler alanında istihdam edilenler ise nüfusun % 45'ini oluşturmaktadır.
Trabzon'da toplam üretim içinde katma değerin payı %59, girdi payı ise %41'dir. Trabzon'da girdi oranları Türkiye geneline göre kıyasla daha yüksektir. Bu durum maliyetlerin yükselmesi sonucunu doğurmaktadır.
2000 yılı Haziran ayı sonu itibariyle İlimizde bulunan vergi mükellefinin vergi türlerine göre sayıları aşağıda sunulmuştur.
Mükellef Sayıları
Kurumlar Vergisi Gelir Vergisi Katma Değer Vergisi
5.319 47.390 28.882
Arazi Durumu : İlin 468.500 hektarlık toplam arazisinin 115.406 hektarı tarıma elverişli olup, kalan 181.659 hektarı orman 117.421 hektarı çayır-mera ve 54.014 hektarı ürün getirmeyen arazidir.
Tarım arazisinin %61.1'inde bölgenin önemli geçim kaynağı olan fındık ve çay üretilmektedir. Hububat, mısır ve fasulye ekimine % 28.8, tütün ve patates üretimine %9 ve sebze-yem bitkileri üretimine %1.1'lik tarım arazisi ayrılmaktadır. Bir çiftçi ailesine düşen ortalama tarım arazisi 12 dekardır.
Hayvancılık : İlin arazisi dar ve dağlıktır. Bu nedenle hayvancılığın gelişmesine elverişli geniş meralar bulunmamaktadır. Çayır ve otlak alanlar 117.421 hektar olup, bu alan il yüzölçümünün %25.06 oranını teşkil eder. Hayvancılık besicilikten daha çok süt üretimine dayanmaktadır. Bu nedenle et ihtiyacının büyük bölümü Kars ve Erzurum illerinden temin edilmektedir.
İlde her çiftçi ailesi arazi darlığı sebebiyle kendi ihtiyacını karşılamak gayesiyle ancak 3-4 baş sığır besleyebilmektedir. İlin orta ve iç kesimlerinde hayvan besiciliği halkın önemli geçim kaynağını teşkil etmektedir.
Arıcılığın gelişmesi için, Tarım Bakanlığı Trabzon İl Müdürlüğünce ilçe ve köylerde çiftçiler teşvik edilmektedir.
Orman Durumu : Trabzon orman varlığı bakımından oldukça zengindir. Mevcut orman alanı 181.659 hektar olup, bu alan il yüzölçümünün %41'ini teşkil etmektedir. İşletilmeye müsait orman alanı 115.398 hektardır. Arazinin dağlık oluşu ve bol yağış alması orman alanlarının genişletilmesine müsaittir.
Sanayi Hayatı : Trabzon, Osmanlı döneminden kalma potansiyeli ve Cumhuriyet döneminde zaman zaman hızlanan sanayileşme hareketlerine rağmen bu alanda yeterince gelişmemiş illerden biridir. İlde büyük ölçekli üretim tesisi yok denecek kadar azdır. En önemli imalat sanayi kuruluşu 1992 yılında özelleştirilen 455 bin ton/yıl kapasiteli çimento fabrikasıdır. Bunun haricindeki imalat sanayii kuruluşları daha çok tarımsal ürünleri işlemeye yöneliktir. Küçük ve orta ölçekli 110 sanayi kuruluşundan 100'ü özel 10'u kamu sektörüne aittir.
İlde imalat sanayiinde sayılabilecek belli başlı alanlar un ve kepek, süt mamulleri, balıkyağı ve unu, hazır giyim, mefruşat, ayakkabı, kereste, beton direk, lâstik ve plâstik ürünler, PVC boru, bakır, çinko, kurşun, alüminyum kurşun mamulleri, boru galvanizli saç, tuğla, metal, otomobil yan sanayii ve cerrahi dikiş malzemesi imalatıdır. Bunun yanında Sürmene'nin Çam burnu ve Yeniay kasabasında eski yöntemlerle sürdürülen tekne ve gemi yapım sanayii il açısından önemi ihmal edilmeyecek boyutlardadır. Yeni kurulan Trabzon silah sanayii A.Ş. ile yeniden faaliyete geçirilen Arsin Giyim Sanayii il ekonomisinin geleceğinde önemli yer tutacak yatırımlardır.
Trabzon, Doğu Anadolu'nun kuzeydoğusunda, Karadenizin tabii bir limanının kıyısında, Asya ve Ortadoğu transit yolunun başında kurulmuş bir şehirdir. 41 derece kuzey enleminde ve 39 derece 43' doğu boylamında bulunur.
Yüzölçümü 4685 km2 olan Trabzon ili doğuda Rize, güneydoğuda Bayburt, güneyde Gümüşhane, batıda Giresun illeri, kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir.
1990'da nüfus açısından Karadeniz Bölgesinin 4., ama nüfus yoğunluğu en yüksek ili idi. Aynı yıl Türkiye'de Km2'ye 73 kişi düşerken, Trabzon ilinde 170 kişi düşüyordu.
DOĞAL YAPI
Ülkenin, yüzölçümü oldukça küçük illerden biri olan Trabzon, akarsu vadileri ile derin biçimde yarılmış dağlık ve engebeli alanlardan oluşur. Doğu Karadeniz sıradağlarına bağlı kıyı dağlarının yüksek kesimlerinden Karadeniz kıyısına kadar uzanan Trabzon ilinin doğal bitki örtüsü, doğu ve batı da komşusu olan iller gibi çok zengindir. Kıyıdan hemen yer yer duvarı andıran biçimde yükselen, doğu-batı doğrultusundaki bu dağlar, güneye gidildikçe yumuşak bir eğimle daha da yükseldikten sonra, il sınırları başında Çoruh ve Harşit yarma vadilerine doğru oldukça dik yamaçlarla alçalır.
Trabzon ilinin güney kesimini doğu-batı doğrultusunda uzanan Haldızen, Soğanlı, Trabzon ve Zigana dağları engebelendirir. Yer yer 3 bin metreyi aşan bu dağların yüksek kesimleri doğal sınırı oluşturur. İlin en yüksek noktaları güneydoğudaki Haldızen dağında 3193 metreye erişen Karakaya Tepesi ile güneydeki Çakır Göl dağının doruğudur. (Dere boyunun tepesinde 3082 m.) Kuzeye bakan kesimleri bol yağış alan bu dağlar kızıl ağaç, gürgen, kestane, kayın, köknar ve ladinden oluşan yoğun bir orman örtüsü ile kaplıdır. Güneye bakan yamaçlarında ise sarıçam ormanları vardır. Ormanın üst sınırının geçtiği 2000-2100 metre yükseklikten sonra rastlanan alp tipi çayırlarla kaplı yaylalar (Sultan Murat, Madur, Cami Boğazı, Kişit, Hoca Mezarı, Çernik, Paparza, Karadağ, Beypınarı, Haçka gibi) sayfiye olarak ve hayvancılık açısından önem taşır.
İl topraklarından kaynaklanan suların tümü Karadeniz'e dökülür. Bu suları toplayan akarsulardan başlıcaları Solaklı Çayı, Baltacı, Karadere, Değirmendere, Foldere, Yanbolu ve Kale dereleridir. Fazla yağış, gevşek ve kaygan arazi yapısı ve akarsuların derin biçimde yardığı bazı dik yamaçlardaki cılız bitki örtüsü ilin çeşitli yörelerinde zaman zaman can ve mal kaybına yol açan sel ve heyelanlara neden olur. Sera gölünün ortaya çıkmasına yol açan heyelan, 1988'de Maçka ilçesinin Çatak köyünde 64 kişi nin hayatını yitirmesiyle sonuçlanan heyelan, 19-20 Haziran 1990'da ilde 4 kişi nin de kaybolup, 39 kişi nin vefat ettiği sel bu doğa olaylarının en önemli örneklerindedir.
Trabzon ilindeki başlıca göller, Çakır Göl dağındaki Buzyalağı Gölü ile Sera Gölü ve Uzungöl adlı heyelan gölleridir.
Fazla girintili çıkıntılı olmayan Karadeniz kıyısında akarsuların taşıdığı alüvyonların yığılmasıyla küçük düzlükler oluşmuştur. Doğal plajlara da rastlanan bu kıyıdaki başlıca çıkıntı, Akçaabat ile Vakfıkebir arasında ilin en kuzey noktasını oluşturan ve Fener Burnu adıyla da bilinen Yoroz Burnudur. Kuzeybatı rüzgarlarına (Karayel) kapalı Akçaabat koyu ise doğal liman özelliği taşır.
Trabzon topraklarının %30'u dağlık %60'ı kıyıdan içeriye doğru gittikçe yükselen ve ortalama 25-30 metre arası değişen bir eğim gösteren alanlar biçimindedir. Ancak %10'u düzlük olan il toprakları genellikle engebelidir.
Trabzon'da yumuşak bir deniz iklimi hakimdir. En sıcak ay ortalaması 23 derece (Ağustos) , en soğuk ay ortalaması 7 derece (Şubat) . Ortalama yağış miktarı metrekareye 830 mm3'dür.
ŞEHRİN KURULUŞU
Trabzon , Karadeniz kıyılarının en eski ve en büyük şehridir. Bu şehrin kuruluşu ve önemi iki tabii sebebe bağlanır.
Birinci sebep: Bu bölgede kıyı ile iç bölge arasında bağlantı yolları pek azdır. Arkadaki Harşit ve Çoruh vadilerine ulaşabilmek için 3000 m yükseklikleri aşmak gerekir. Hiçbir yerde bu dağ silsilesini yarmış, tabii yol olabilecek geniş bir vadi yoktur. Bu geçit vermez dağların aşılabilen en elverişli noktası eskiden olduğu gibi bu gün de Zigana Geçididir. Bu geçitten iç bölgeye ulaşan yol Trabzon'un bulunduğu yerden başlamaktadır. Bu yol, limanın güneyindeki Değirmendere vadisinden itibaren 30 km kadar hafif bir yükselişle Zigana Dağlarının yamaçlarını boylar. 66 km sonra bu dağ silsilesinin 2030 m yüksekliğindeki biricik geçidine ulaşır. Buradan Harşit vadisine inilir. Bu vadiden de Orta Anadolu yaylalarına varılır.
Doğu Karadeniz bölgesinin içle bağlantısını temin eden en müsait ve en büyük yol başının bulunduğu yer olması Trabzon şehrinin burada kuruluşunun birinci sebebini teşkil eder.
İkinci Sebep: Batı rüzgarlarına karşı Yoroz Burnu ve Güzel Hisar kaya çıkıntısı ile az çok korunmuş, Boztepe dik eteğine doğru sokulmuş koyun küçük gemilere sığınak teşkil edebilecek tabii bir liman olması ile şehrin kurulması ve gelişmesine müsait bir arazinin bulunması Trabzon Şehrinin kuruluş yerinin seçiminde ikinci sebep sayılır.
ŞEHRİN KURULDUĞU YER
Şehrin üzerinde yer aldığı sırt, deniz kıyısına dik yarlarla inen Değirmendere, Kuzgundere (Tabakhane Deresi) ve Zağanos Deresi gibi vadilerle kesintiye uğrar ve kıyıdan itibaren 6-18, 15-20, 110-120 m yüksekliklerinde bir takım basamaklara ayrılır. Daha geride, şehrin 3 km. güneydoğusunda Trabzon'un yaslandığı dik yamaçlı ve düz sırtlı Boztepe Tepesi yer alır. Boztepe'nin daha batısında Soğuksu Tepesi yer alır. Trabzon Şehri yükseklikleri 200 m'yi geçen bu tepelerin kuzey eteklerinde, yamaç meyillerinin biraz hafiflediği kesimlerden başlayarak, bir amfiteatr gibi alçak yarların üstüne kadar mahallelerini yayar. Liman kesimi dışında Şehrin ana kitlesi yarlar üstünde kalır ve denizle doğrudan doğruya temasa gelmez.
Sözü edilen sırt üzerinde elverişli bir yerleşme zemini bulunmuş ve dik yamaçlı vadiler arasındaki saha kolaylıkla tahkim edilebildiği gibi, şehrin doğu ucunda da karayele karşı bir dereceye kadar koruyucu bir iskele oluşmuştur.
Tabakhane ve Köprüsü
Trabzon morfolojisi üzerine önemli bir makale neşreden Prof.Dr.Ahmet ARDEL, Trabzon civarının genellikle bir yayla olduğunu, güney-kuzey doğrultusunda akan dereler tarafından oldukça parçalandığını belirttikten sonra morfolojik yönden Trabzon'u üçe ayırır :
1- Değirmendere deltası bir tarafa bırakılırsa geri kalan kısmı koyu renkte nefelinli andezit tüflerinden teşekkül eden sahil bölgesi. Zağnos, Kuzgundere, Değirmendere bu bölgede önemli gedikler meydana getirmişlerdir.
2- Kıyının arkasında birbirinden dikliklerle ayrılmış denize doğru hafifçe eğik yüzeyler arz eden taraçalar bölgesi... Trabzon Şehri bu taraçalar üzerinde kurulmuştur.
3- Ortalama yükseltisi 200-250 m arasında olan tepeler bölgesi (Boztepe, Telsiz tepe, Soğuksu ve Zafanoz sırtları). Kısmen düz ve kısmen de dalgalı durumda olan bu tepeler yer yer çıplak ve yer yer ağaçlarla kaplıdır. ( Prof.Dr.ARDEL, Ahmet-Trabzon ve Civarının Morfolojisi üzerine Gözlemler, Türk Coğrafya Dergisi, 1. yıl 1.Sayıdan ayrı basım, Ankara-1943)
Trabzon'un idari durumu
İLİN İDARİ DURUMU
On yedi ilçeye sahip olan Trabzon'un, dokuz ilçesi 114 Km.lik sahil şeridinde sıralanmıştır. Bunlar Batıdan doğu istikametine doğru Beşikdüzü, Vakfıkebir, Çarşıbaşı, Akçaabat, Yomra, Arsin, Araklı, Sürmene ve Of ilçeleridir. Tonya, Şalpazarı, Düzköy, Maçka, Köprübaşı, Dernek pazarı, Hayrat ve Çaykara ilçeleri sahilden içeridedir. Beşikdüzü ve Şalpazarı 1988, Çarşıbaşı, Düzköy, Köprübaşı, Dernekpazarı ve Hayrat 1990 yılında ilçe olmuşlardır.
66 belediyesi bulunan Trabzon'un, genellikle engebeli bir arazi üzerinde dağınık yerleşim gösteren 497 köyü vardır.
NÜFUS DURUMU
İlin nüfusu 1990 nüfus sayımına göre aşağıdaki şekilde bir dağılım izlemektedir.
Nüfus Dağılımı Toplam Nüfus Toplam Nüfusda
Toplam Nüfus 795.849 %100
Şehrin Nüfusu 303.612 % 38
Köylerin Nüfusu 492.237 % 62
Erkekler 386.642 % 49
Kadınlar 409.207 % 51
Trabzon 79 il içerisinde
Yüzölçümü itibariyle 62. , Nüfus itibariyle 23. , Nüfus yoğunluğu bakımından 5. , Nüfus artış hızı % 2.44 ile de 59. Sırada yer almaktadır.
1990 nüfus sayımı itibariyle Trabzon nüfusunun merkez ve ilçelere dağılımı şu şekildedir.
Sıra İlçe Adı Şehir Nüfusu Köyler Nüfus Toplam Nüfusu
1 Merkez 177.904 61.759 239.663
2 Akçaabat 37.528 79.397 116.925
3 Araklı 18.475 37.973 56.448
4 Arsin 8.596 21.264 29.860
5 Beşikdüzü 26.920 13.775 40.695
6 Çarşıbaşı 7.302 9.602 16.904
7 Çaykara 7.051 20.540 27.591
8 Dernekpazarı 3.926 2.595 6.521
9 Düzköy 7.384 16.296 23.680
10 Hayrat 7.427 10.527 17.954
11 Köprübaşı 5.727 5.704 11.431
12 Maçka 13.875 27.564 41.439
13 Of 22.429 44.308 66.737
14 Sürmene 17.890 19.896 37.786
15 Şalpazarı 5.480 12.211 17.691
16 Tonya 11.716 15.294 27.010
17 Vakfıkebir 32.260 16.608 48.568
18 Yomra 10.719 20.765 31.484
TOPLAM 422.609 436.078 858.687
TRABZON'DA EĞİTİM
Eğitimin Tarihi Gelişimi
Osmanlıların son döneminde Trabzon'da eğitim kuruluşu olarak sekiz adet medrese, eğitim süresi dört yıl olan beş adet ilkokul, bir adet sanat yurdu, bir adet askeri rüştiye, bir adet idadi ve bir adet Darülmuallimin vardı. Aynı tarihlerde İmarette ve Ortahisar'da iki adet kütüphane bulunmaktaydı. Önceleri olduğu gibi Cumhuriyet döneminde de Trabzon Karadeniz Bölgesinin eğitim ve öğretim yönünden en gelişmiş ili olmaya devam etmiştir. Bu gün ana okulundan üniversiteye dek çeşitli eğitim-öğretim kuruluşlarının bulunduğu Trabzon'da halk eğitim-öğretime büyük ilgi göstermektedir.
NÜFUSUN EĞİTİM DURUMU
Toplam nüfusta kadın ve erkeklerin okuma-yazma oranları aşağıdaki şekildedir.
Cinsiyeti Toplam Nüfus Okur-Yazar Olanlar Okur-Yazar Olmayanlar Nüfustaki Yüzdesi
Kadın 362.510 259.423 103.087 % 71,56
Erkek 338.149 308.664 29.485 % 91,28
OKULLARIN DURUMU
İlkokullar : İlimizde 815 ilköğretim okulu mevcut olup bunların 5'i özel, 500'ü faal, 10'u lise bünyesinde ve 305'i taşımalı eğitim vermektedir.
Bu okullarda toplam 4.680 derslik ve 112.975 öğrenci vardır.
Ayrıca bu okullarda 1.627 branş öğretmeni ve 3.084 sınıf öğretmeni olmak üzere toplam 4.711 öğretmen vardır.
305 adet taşımalı öğretim veren okul, 152 adet taşıma merkezi, 145 adet taşınan yerleşim birimi ve 16.352 taşımalı öğrenci bulunmaktadır.
İlköğretim okullarında ortalama olarak bir öğretmene ve bir dersliğe 24 öğrenci düşmektedir.
İlkokulların 95 adedi il ve ilçe merkezlerinde, 566 adedi ise köylerdedir. Ayrıca il merkezinde 2 adette özel ilkokul vardır.
Not: Toplam ilkokul sayısına taşımalı eğitim sebebiyle kapalı bulunan 76 ilkokul dahil edilmemiştir.
Orta Dereceli Okullar : İlimizde Lise ve Dengi okul sayısı 86'dır. Bu okullarda toplam 28.962 öğrenci vardır.
Lise ve dengi okullarda 2.183 branş öğretmeni bulunmaktadır. bu durumda Bir öğretmene ortalama 13 öğrenci düşerken, bir dersliğe ortalama 24 öğrenci düşmektedir.
Yüksek öğretim Kurumları : 2 Aralık 1963 tarihinde öğretime açılan
Karadeniz Teknik Üniversitesi 1966 yılında bugünkü yerine taşınmıştır.
KTÜ Ünye'den Hopa'ya kadar Karadeniz Kıyısı boyunca 16 fakülte, 2 yüksekokul, 12 meslek yüksekokulu, 1564 akademik, 1672 idari personeli ve yaklaşık 33 bin öğrencisi ile Ülkemizin en önemli ve en büyük üniversitelerinden biridir.
Yüksek Öğrenimde Yurt Durumu: Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumuna ait İlimizde KTÜ Kampusu içerisinde Trabzon Yurt Müdürlüğünün 4'er katlı 830 kişilik 4 adet, şehir merkezinde kiralık 150 kişilik ve Sürmene ilçesinde 250 kişilik, yine Akçaabat ilçesinde Fatih Yurt Müdürlüğünün 5 adet 4'er katlı 2.000 öğrenci kapasiteli yurdu mevcuttur.
TRABZON'DA SAĞLIK HİZMETLERİ
Koruyucu Sağlık Hizmetleri : İl genelinde koruyucu sağlık hizmetlerinde, 133 sağlık ocağı, 140 adet binalı ve 437 adet binasız olmak üzere 577 sağlık evi ile hizmet verilmektedir. Buralarda 288 doktor, 277 hemşire ve sağlık evlerinde 332 ebe görev yapmaktadır.
Tedavi edici Sağlık Hizmetleri : İlimizde Sağlık Bakanlığına bağlı 10, KTÜ Tıp Fakültesi, SSK ve bir de Özel Hastane mevcuttur. Sağlık Bakanlığı'na ait hastanelerde 1605 yatak, 138 uzman doktor, 73 pratisyen hekim, 465 hemşire ve 245 ebe görev yapmaktadır. Diğer hastanelerde yatak kapasitesi 967 olup, doktor sayısı ise 399'dur.
TRABZON'DA EKONOMİ
İlin Ekonomik Durumu : 750'lerden itibaren, özellikle 19. yüzyıl boyunca gelişen Avrupa Sanayii, yakın doğu ile ticari ilişkilerinin büyümesi ve ticaret hacminin artması, İran Transit Yolunun da başlangıç noktasında bulunan Doğu Karadeniz'in bu büyük ve önemli kapısı Trabzon'da ekonomik ve sosyal gelişmeye yol açmıştır. Bunun sonucu olarak Trabzon, Osmanlı döneminde 1868 yılında Vilayet haline getirilmiştir.
Trabzon kültürel ve sosyal yönden gelişmiş olmasına rağmen, arzulanan ekonomik gelişmeyi sağlayamamıştır. İlin ekonomisi halen tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır; nüfusun % 55'i bu faaliyetlerde elde edilen gelirlerle geçimini sağlamaktadır. Ticaret, sanayi, el sanatları, taşımacılık, inşaat ve diğer hizmetler alanında istihdam edilenler ise nüfusun % 45'ini oluşturmaktadır.
Trabzon'da toplam üretim içinde katma değerin payı %59, girdi payı ise %41'dir. Trabzon'da girdi oranları Türkiye geneline göre kıyasla daha yüksektir. Bu durum maliyetlerin yükselmesi sonucunu doğurmaktadır.
2000 yılı Haziran ayı sonu itibariyle İlimizde bulunan vergi mükellefinin vergi türlerine göre sayıları aşağıda sunulmuştur.
Mükellef Sayıları
Kurumlar Vergisi Gelir Vergisi Katma Değer Vergisi
5.319 47.390 28.882
Arazi Durumu : İlin 468.500 hektarlık toplam arazisinin 115.406 hektarı tarıma elverişli olup, kalan 181.659 hektarı orman 117.421 hektarı çayır-mera ve 54.014 hektarı ürün getirmeyen arazidir.
Tarım arazisinin %61.1'inde bölgenin önemli geçim kaynağı olan fındık ve çay üretilmektedir. Hububat, mısır ve fasulye ekimine % 28.8, tütün ve patates üretimine %9 ve sebze-yem bitkileri üretimine %1.1'lik tarım arazisi ayrılmaktadır. Bir çiftçi ailesine düşen ortalama tarım arazisi 12 dekardır.
Hayvancılık : İlin arazisi dar ve dağlıktır. Bu nedenle hayvancılığın gelişmesine elverişli geniş meralar bulunmamaktadır. Çayır ve otlak alanlar 117.421 hektar olup, bu alan il yüzölçümünün %25.06 oranını teşkil eder. Hayvancılık besicilikten daha çok süt üretimine dayanmaktadır. Bu nedenle et ihtiyacının büyük bölümü Kars ve Erzurum illerinden temin edilmektedir.
İlde her çiftçi ailesi arazi darlığı sebebiyle kendi ihtiyacını karşılamak gayesiyle ancak 3-4 baş sığır besleyebilmektedir. İlin orta ve iç kesimlerinde hayvan besiciliği halkın önemli geçim kaynağını teşkil etmektedir.
Arıcılığın gelişmesi için, Tarım Bakanlığı Trabzon İl Müdürlüğünce ilçe ve köylerde çiftçiler teşvik edilmektedir.
Orman Durumu : Trabzon orman varlığı bakımından oldukça zengindir. Mevcut orman alanı 181.659 hektar olup, bu alan il yüzölçümünün %41'ini teşkil etmektedir. İşletilmeye müsait orman alanı 115.398 hektardır. Arazinin dağlık oluşu ve bol yağış alması orman alanlarının genişletilmesine müsaittir.
Sanayi Hayatı : Trabzon, Osmanlı döneminden kalma potansiyeli ve Cumhuriyet döneminde zaman zaman hızlanan sanayileşme hareketlerine rağmen bu alanda yeterince gelişmemiş illerden biridir. İlde büyük ölçekli üretim tesisi yok denecek kadar azdır. En önemli imalat sanayi kuruluşu 1992 yılında özelleştirilen 455 bin ton/yıl kapasiteli çimento fabrikasıdır. Bunun haricindeki imalat sanayii kuruluşları daha çok tarımsal ürünleri işlemeye yöneliktir. Küçük ve orta ölçekli 110 sanayi kuruluşundan 100'ü özel 10'u kamu sektörüne aittir.
İlde imalat sanayiinde sayılabilecek belli başlı alanlar un ve kepek, süt mamulleri, balıkyağı ve unu, hazır giyim, mefruşat, ayakkabı, kereste, beton direk, lâstik ve plâstik ürünler, PVC boru, bakır, çinko, kurşun, alüminyum kurşun mamulleri, boru galvanizli saç, tuğla, metal, otomobil yan sanayii ve cerrahi dikiş malzemesi imalatıdır. Bunun yanında Sürmene'nin Çam burnu ve Yeniay kasabasında eski yöntemlerle sürdürülen tekne ve gemi yapım sanayii il açısından önemi ihmal edilmeyecek boyutlardadır. Yeni kurulan Trabzon silah sanayii A.Ş. ile yeniden faaliyete geçirilen Arsin Giyim Sanayii il ekonomisinin geleceğinde önemli yer tutacak yatırımlardır.