Anasayfa
tarafından 20. Yüzyıla damgasını vuran üç büyük kuramdan sözedilir: Görelilik, Kuantum ve Kaos kuramları...
Göreliliğin babası Albert Einstein'i kaybedeli çok olmuştu. Ardından 13 Nisanda kuantum mekaniğinin temellerini Niels Bohr ile birlikte atan John A. Wheeler'i, üç gün sonraysa Kaos kuramının temelini atan Edward Lorenz'i kaybetti bilim dünyası.
Her üç kuramın da klasik determinizmi yerle bir eden üç güçlü atom bombası olduğu iddia edildi. İlk darbe Newton mutlaklığını yok eden Einstein ile gelmişti. Ardından Heisenberg belirsizliği ile zirve yapan kuantumun determinizmi belirlenimcilik ayağını yıkarak çökerttiği söylendi. Lorenz'in ünlü kelebek etkisi ile betimlenen kaos kuramının ise determinizmin kalıntılarını silip götürdüğü iddia edildi. (Lorenz fırtına girdaplarını da irdelemişti.) Belirlenimci bir dünya yoktu artık!
Ancak determinist ataklar gecikmedi. Önce Göreliliğin kesinlikle nedensel olduğunu açıklayan makaleler ardı ardına geldi. Zaten bu kuram, ışık hızını mutlak bir sınır olarak çizmekle bir belirlenimcilik yapıyordu. Einstein'in kendisi de kesin tavrını determinizmden yana koymuştu zaten. Ardından belirsizliğin de göreli olduğu açıklandı. Kuantum dünyadaki belirsizlik, bizim kaygan porselen tabaktaki bir taze domates çekirdeğinin yerini parmağımızla belirlemeye çalışmamız gibi bir olaydan kaynaklanıyordu. Çekirdeği orada mı diye yokladığımız anda konumunu değiştiriyordu. Dolayısıyla çok küçük olan kuantum taneciklerinin doğasında belirsizlik yoktu, belirsizlik bizim ölçüm yetersizliklerimizden kaynaklanıyordu! 21. yüzyıl kuşkusuz kuantum yüzyılı olacak ve bu belirsizlikler aşılmaya çalışılacak. Bunun ilk adımı CERN'deki devasa LHC makinesi olacak. ABD nin Avrupa'nın bu atağına seyirci kalması beklenmiyor. Onların daha da Large'ını yapacakları kesin. (LHC: Large Hadron Collider)
Kaos için de benzer şeyler söylendi. İki hafta önceden hava tahmini yapılması imkansızdı, çünkü kontrol edilemeyecek kadar çok değişken vardı. Dünyanın her metrekaresine meteoroloji istasyonları kursak, iki haftalık tahmin belki yapılır ama bir aylık, yine yapılamazdı. Bu da yine belirlenim ilkesinin geçersizliğinden değil, "bizim belirleme yeteneğimizin yetersizliğinden" kaynaklanıyordu.
Böylece determinist bilim anlayışına yönelen bu eleştiriler, bilimin "belirleme yeteneğini artırma" yönünde bir kamçılama ve hırslandırma görevi gördü. Ta Demokritos'tan beri insanlık "gelişmiş gözlem ve deney araçları ile daha kesin belirlenimler yapabilme" rüyasını görmektedir. Bu çabanın son ürünü LHC oldu.
21. yüzyıl, bilimin gördüğü her olgunun en derindeki görülmeyen nedensellikleri belirlemek için amansız bir uğraş vereceği bir yüzyıl olacaktır. Ancak bu uğraşa henüz başlandığı da bir yüzyıl. Artık biliyoruz: Tüm sırlar kuantum ölçekte gizleniyor. Tüm gücümüzü bu olağanüstü küçük ölçeğe yönelteceğiz. Öyle ki LHC, bir proton taneciğine, dünyada yapılmış en güçlü dev süperiletken mıknatısları kullanarak 38 km. boyunca saatte 200 km. hızla giden 900 tonluk bir trenin enerjisini yükleyecek ve bu hızla çarpışan protonlardan saçılan enkazı her biri apartman boyutundaki dev dedektörler inceleyecek.
Bilimin "kendini yanlışlama" savaşında yitirdiği tüm dehalara derin saygılar...
Göreliliğin babası Albert Einstein'i kaybedeli çok olmuştu. Ardından 13 Nisanda kuantum mekaniğinin temellerini Niels Bohr ile birlikte atan John A. Wheeler'i, üç gün sonraysa Kaos kuramının temelini atan Edward Lorenz'i kaybetti bilim dünyası.
Her üç kuramın da klasik determinizmi yerle bir eden üç güçlü atom bombası olduğu iddia edildi. İlk darbe Newton mutlaklığını yok eden Einstein ile gelmişti. Ardından Heisenberg belirsizliği ile zirve yapan kuantumun determinizmi belirlenimcilik ayağını yıkarak çökerttiği söylendi. Lorenz'in ünlü kelebek etkisi ile betimlenen kaos kuramının ise determinizmin kalıntılarını silip götürdüğü iddia edildi. (Lorenz fırtına girdaplarını da irdelemişti.) Belirlenimci bir dünya yoktu artık!
Ancak determinist ataklar gecikmedi. Önce Göreliliğin kesinlikle nedensel olduğunu açıklayan makaleler ardı ardına geldi. Zaten bu kuram, ışık hızını mutlak bir sınır olarak çizmekle bir belirlenimcilik yapıyordu. Einstein'in kendisi de kesin tavrını determinizmden yana koymuştu zaten. Ardından belirsizliğin de göreli olduğu açıklandı. Kuantum dünyadaki belirsizlik, bizim kaygan porselen tabaktaki bir taze domates çekirdeğinin yerini parmağımızla belirlemeye çalışmamız gibi bir olaydan kaynaklanıyordu. Çekirdeği orada mı diye yokladığımız anda konumunu değiştiriyordu. Dolayısıyla çok küçük olan kuantum taneciklerinin doğasında belirsizlik yoktu, belirsizlik bizim ölçüm yetersizliklerimizden kaynaklanıyordu! 21. yüzyıl kuşkusuz kuantum yüzyılı olacak ve bu belirsizlikler aşılmaya çalışılacak. Bunun ilk adımı CERN'deki devasa LHC makinesi olacak. ABD nin Avrupa'nın bu atağına seyirci kalması beklenmiyor. Onların daha da Large'ını yapacakları kesin. (LHC: Large Hadron Collider)
Kaos için de benzer şeyler söylendi. İki hafta önceden hava tahmini yapılması imkansızdı, çünkü kontrol edilemeyecek kadar çok değişken vardı. Dünyanın her metrekaresine meteoroloji istasyonları kursak, iki haftalık tahmin belki yapılır ama bir aylık, yine yapılamazdı. Bu da yine belirlenim ilkesinin geçersizliğinden değil, "bizim belirleme yeteneğimizin yetersizliğinden" kaynaklanıyordu.
Böylece determinist bilim anlayışına yönelen bu eleştiriler, bilimin "belirleme yeteneğini artırma" yönünde bir kamçılama ve hırslandırma görevi gördü. Ta Demokritos'tan beri insanlık "gelişmiş gözlem ve deney araçları ile daha kesin belirlenimler yapabilme" rüyasını görmektedir. Bu çabanın son ürünü LHC oldu.
21. yüzyıl, bilimin gördüğü her olgunun en derindeki görülmeyen nedensellikleri belirlemek için amansız bir uğraş vereceği bir yüzyıl olacaktır. Ancak bu uğraşa henüz başlandığı da bir yüzyıl. Artık biliyoruz: Tüm sırlar kuantum ölçekte gizleniyor. Tüm gücümüzü bu olağanüstü küçük ölçeğe yönelteceğiz. Öyle ki LHC, bir proton taneciğine, dünyada yapılmış en güçlü dev süperiletken mıknatısları kullanarak 38 km. boyunca saatte 200 km. hızla giden 900 tonluk bir trenin enerjisini yükleyecek ve bu hızla çarpışan protonlardan saçılan enkazı her biri apartman boyutundaki dev dedektörler inceleyecek.
Bilimin "kendini yanlışlama" savaşında yitirdiği tüm dehalara derin saygılar...
